دامپزشكي جهان

فاخته- دامپزشكي سابقه اي به ديرينگي پيدايش زمين دارد آنگاه كه انسان نخستين براي امرار معاش خود شروع به اهلي كردن حيوانات كرد. درلوح حمورابي ( 2200 سال قبل از ميلاد ) ارزش كار فردي كه به معالجه گاو و ساير حيوانات مي پرداخت تعيين شده است. اسناد كلي راجع به دامپزشكي بعد از سقوط امپراتوري روم و تا حدود قرن سيزدهم ميلادي وجود دارد. حدود 250 سال پيش يعني در سال 1761 اولين مدرسه يا دانشكده دامپزشكي در دنيا در فرانسه تاسيس شد.

دامپزشكي كهن در ايران

در ايران نيز تاريخچه دامپزشكي ريشه اي كهن و عميق در دل تاريخ عهد باستان دارد به نحويكه در سفرنامه فيثاغورث در مورد زرتشت پيامبر ايرانيان كه حدود 600 سال قبل از ميلاد مسيح مي زيسته ، آمده كه او از فن دامپزشكي و درمان حيوانات اطلاع داشت. فن دامپزشكي درحدود 500 سال بعد از ميلاد مسيح در ايران بصورت علمي و كلاسيك در آمد. در ايران قديم پزشكي و دامپزشكي يكي بود و در زمان ساسانيان به تدريج دامپزشكي به صورت تخصصي از پزشكي جدا شد و به عنوان حرفه تا حدي استقلال يافت ولي باز اساس پزشكي و دامپزشكي يكي بود. مهمترين وظيفه دامپزشك در ايران بعد از اسلام درمان و جلوگيري از بيماري اسبان بود كه از دو جنبه جهاد و انجام فريضه حج اهميت فوق العاده اي داشت.

دامپزشكي نوين در ايران

درسال 1290 هجري شمسي كه دولت ايران تصميم گرفت تشكيلات ژاندرمري نوين را پايه گذاري نمايد از كشور سوئد عده اي كارشناس نظامي براي تاسيس ژاندارمري استخدام نمود كه به همراه افسران سوئدي دو نفر دكتر دامپزشك نيز بودند. اين دو نفر افسر دامپزشك به اتفاق دامپزشكان ديگر اقدام به تاسيس مدرسه دامپزشكي در ايران براي تربيت كادر مورد احتياج ارتش نمودند.

تعقيب تاريخ در عمق دنياي پر رمز و راز دامپزشكي تا كنون نشان داد كه دامپزشكي كهن فقط به معالجه حيوانات مي پرداخت. يعني تنها يك فن در حيطه وظيفه دامپزشكان تعريف شده و شناخته شده بود. « درمان و معالجه حيوانات»

و اما تجسس اوراق تاريخ نشان مي دهد كه در سال 1304 پس از همه گيري طاعون گاوي در ايران كه خسارات زيادي را به بار آورد، وزارت كشاورزي را بر آن داشت تا اداره اي به نام سازمان دفع آفات حيواني ( كه بعداً به صورت سازمان دامپزشكي كشور در آمد ) تاسيس كند . در سال 1314 با توجه به ضرورت كنترل بيماري هاي مهلك دامي قانون تفتيش صحي حيوانات به تصويب مجلس شوراي ملي رسيد. يعني تاريخ اين بار وظيفه اي ديگر علاوه بر درمان و معالجه حيوانات را بر عهده دامپزشكي گذاشت و آن « پيشگيري و كنترل بيماري هاي دام از طريق واكسيناسيون » بود.

در گذر از تونل زمان و قرائت كتابت گذشتگان در مي يابيم كه تاريخ با سير تكاملي خود روز به روز به توانمندي دامپزشكان بيشتر واقف شده و به همين علت در مسير تاريخ همزمان با پيشرفت علوم و تكنولوژي باز وظيفه مندي دامپزشكي بيشتر مي شود چنانكه در سال 1324 آيين نامه بازرسي مواد خوراكي مورد تصويب هيآت وزيران قرار گرفت و مسئوليت مهمي را در كنترل فرآورده هاي خام دامي به عهده دامپزشكي گذاشت

يعني علاوه بر درمان و پيشگيري از بيماري هاي حيوانات ، اكنون مسئوليت « كنترل ، نظارت بهداشتي بر فرآورده هاي خام دامي » بر بار وظايف دامپزشكي افزوده شد.

تاريخ به پاس خدمات دامپزشكي در كنترل بيماري هاي دام و فرآورده هاي خام دامي و به جهت شناخت اهميت ويژه اين حرفه در بهداشت و سلامت جامعه ، در سال 1339 كليه ادارات دامپزشكي استان ها را كه قبلا تحت سرپرستي بنگاه كل اموردام وبه رياست ادارات كشاورزي بود ،مستقل اعلام نموده و ادارات دامپزشكي استانها را تحت نظارت مستقيم مدير كل دامپزشكي كشور اعلام نمود.

چرخ گردون فلك همچنان مي چرخيد و علوم كهن كم كم جاي خود را به فنون جديد و دانستني هاي روز مي داد . تعداد دامداريها زياد شد و تشكيلات دامپزشكي هم چنان كوچك ولي با وظيفه مندي بزرگ و عظيم تا اينكه بروز مجدد بيماري طاعون گاوي در سال 1348 و تلفات سنگين ناشي از آن دوباره نقش حياتي دامپزشكي را در حفظ صنعت دام و طيور و احياء حيات اقتصادي ، بهداشتي و اجتماعي جامعه براي همگان آشكار نمود و لذا تاريخ در سال 1350 قانون سازمان دامپزشكي كشور مشتمل بر 21 ماده را تصويب نمود تا با احياء مجدد دامپزشكي تائيدي بر همت بالاي دامپزشكي و دامپزشكان و نقش بي بديل آنها در حفظ بهداشت جامعه باشد .

و اين نقطه عطف تاريخ در شكوفايي حرفه دامپزشكي بود تا با بار عظيم مسئوليت صيانت از بهداشت دام و طيور و ارتقاء سطح بهداشت عمومي جامعه بتواند راست قامت و استوار در پويايي صنعت ، علم و بهداشت جامعه قدم بردارد .

سالها در گذر بود و موفقيت و تلاش هاي مستمر كاركنان دامپزشكي لحظه به لحظه جايگاه اين حرفه كهن و باستاني تاريخ را در جامعه محكم تر و مشخص تر مي نمود تا آيين نامه ها و قوانين و مصوبات يكي پس از ديگري با توجه به وجدان كاري ،‌پشتوانه علمي و جديت كافي دامپزشكي در انجام وظايف خود بار مسئوليت دامپزشكي را سال به سال افزايش داده به نحويكه دامپزشكي فعلي با انبوهي از وظايف مهم حاكميتي چنان غرق در انجام وظايف خود شده كه فرصت معرفي وظايف نوين خود را به جامعه جديد نداشته و همچون گذشته دوباره گرد غربت و مظلوميت ،اين رشته حياتي را چون گوهري باستاني در نهان خانه تاريخ پنهان نموده تا كي دوباره ديده ها به واقعيت وجودي و آشنايي با آثار بهداشتي آن روشن شود .

در زمان معاصر دامپزشكي اقداماتي مي كند كه بسياري از افراد از آن بي اطلاع هستند و هنوز آشنايي آنها با دامپزشكي در حد همان دوران اوايل تاريخ محدود است يعني دامپزشكي را در حد معالجه و درمان دامها مي شناسند؛ و اما دامپزشكي معاصر علاوه بر انجام وظايف كهن خود در معالجه و پيشگيري از بيماريهاي انواع دام و طيور و آبزيان ، امور بسيار ديگري را انجام مي دهد كه گاه بيان آن براي افراد با آثاري از تعجب و شگفتي در چهره آنها همراه است . افزايش انواع حيوانات كه به شيوه صنعتي پرورش مي يابند و خارج شدن محدوده تعريف دام از دايره حيواناتي شناخته شده مانند گاو و گوسفند، نمونه اي از اين وظايف جديد است. كنترل بهداشتي و پيشگيري از بيماري در صنعت پرورش انواع پرندگان و حيوانات خوراكي و زينتي و صنعتي ، اعم از كبك ، بوقلمون ، بلدرچين ، قرقاول ، كبوتر ،تيهو ،آهو ،جبير،خرگوش ، كركوديل ، مار ، كرم خاكي و ... مصاديقي از اين موارد مي باشد .

فعالیت های دامپزشکی پس از مزارع پرورشی این حیوانات همچنان ادامه یافته و مراحل استحصال و فراوری انواع فراورده های خام دامی خوراکی و غیر خوراکی این حیوانات که مشمول کنترل و نظارت های دامپزشکی می شود ، خود یکی از علوم تخصصی همراه با فن آوری های صنعتی بزرگ است بعنوان مثال صنعت کشتارگاه ها و صنایع تبدیلی انواع فرآورده های خام دامی گستره وسیعی را شامل می شود که از استحصال معمولی ترین فرآورده دامها که شامل گوشت و شیر است شروع شده و تا استحصال انواع ژله از استخوان و پوست حیوانات ادامه می یابد یعنی یک زنجیره صنعتی بزرگ را شامل می شود.

مخلص کلام اینکه تمام اجزاء یک حیوان به شیوه صنعتی قابل استحصال و فراوری می باشد و این دامپزشکی است که در تک تک مراحل آن باید نظارت و کنترل های لازم را اعمال نماید و ضوابط خاص هر کدام را تعریف و تدوین نماید . حال خود تصور کنید با گسترش اینهمه پرورش صنعتی انواع حیوانات و توانایی استفاده از تک تک اجزاء حيوانات در دنیا چه گستره علمی ، تخصصی و بهداشتی وسیعی را باید دامپزشکی پوشش دهد . کار به همین جا ختم نمی شود و دامپزشکی در زمینه خوراک انواع این حیوانات که به شیوه صنعتی یا سنتی پرورش می یابند باید نظارت های بهداشتی و علمی را به شیوه صنعتی نوین امروز اعمال نماید. لذا تدوین انواع دستور العمل های کنترل بهداشتی انواع کارخانجات خوراک دام و طیور ، آبزیان و در خلاصه کلام کلیه حیوانات صنعتی، یکی دیگر از وظایف نوین دامپزشکی معاصر است .

داستان هنوز ادامه دارد و حکایت وظایف متعدد ومتحير دامپزشکی هم چنان دارای ارواق زیادی است که هنوز برای بسیاری ندیده و نخوانده باقی مانده است. تدوین دستورالعمل های تخصصی جهت کنترل و نظارت بر حمل و نقل انواع دام و فرآورده های خام دامی در سطح کشور و در زمینه بین المللی در صادرات و واردات انواع دام و محصولات مرتبط با دام یکی دیگر از وظایف تخصصی و خطیر دامپزشکی است. توليد انواع داروها وواكسن هاي دامي وحتي وكسن هاي انساني درموسسات پاستور ورازي از ديگر فعاليت هاي دامپزشكان مي باشد.

مخلص کلام اینکه جهان امروز با دارا بودن جمعیتی حدود هشت میلیاردی و با اضافه شدن 250 هزار نفر در هر روز به این جمعیت و نیاز این انبوه جمعیتی به شغل ، معیشت و غذا ،دامپزشکی را باید بیش از گذشته و نیاکان خود بشناسد و آنرا پاس بدارد چرا که تنها حرفه اي از علوم طبیعی است که در طول تاریخ نشان داده ، متنوع است ، تخصصی است ، هم حیات انسان و هم حیات حیوان را مدیریت می کند و هم بهداشت غذایی بشر و هم بهداشت غذایی حیوان را کنترل می کند و خلاصه اینکه رشته ای است که جمع اضداد را در کنار هم ماهرانه مدیریت می کند تا جهانی آرام ، امین و سلامت داشته باشیم.

دكتر محمود قربان زاده

معاونت سلامت اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی